ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-821-16.04.2024-ՊԻ-011/0) եւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-8211 -16.04.2024-ՊԻ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-821-16.04.2024-ՊԻ-011/0) եւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-8211 -16.04.2024-ՊԻ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ` Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքի (այսուհետ` Օրենք) 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը լրացնել նոր «գ» ենթակետով, որով  ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով (այսուհետ նաեւ` Օրենսգիրք) սահմանված կարգով դատարաններ տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ եւ վճռաբեկ բողոքների համար գանձվող պետական տուրքի դրույքաչափ է սահմանվում պայմանագրի գնի 3 տոկոսի չափը, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 6-ապատիկից, եւ ոչ ավելի բազային տուրքի 25 000-ապատիկից: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն. «Դրամական պահանջներով պետական տուրքի չափը որոշվում է հայցագնի հիման վրա:»: Մեջբերված իրավադրույթից բխում է, որ Օրենսգիրքը դրամական պահանջներով պետական տուրքի չափի որոշման հիմքում դրել է հայցագինը: Մինչդեռ Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում լրացվող նոր «գ» ենթակետով նախատեսված լրացմամբ ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջների դեպքում, որոնք կարող են լինել նաեւ դրամական, պետական տուրքի սահմանման հիմքում դրվում է պայմանագրի գինը: Դրամական պահանջներով պետական տուրքի չափի որոշման հիմքում պայմանագրի գնի սահմանումը, կարծում ենք՝ հակասում է Օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված ընդհանուր սկզբունքին: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում լրացվող նոր «գ» ենթակետով նախատեսված լրացումն Օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 3-րդ մասի տեսանկյունից: Վերոնշյալ իրավակարգավորումը կարող է խնդրահարույց լինել նաեւ իրավական որոշակիության տեսանկյունից, մասնավորապես՝ սույն դրույթի ձեւակերպումից հասկանալի չէ՝ «ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի վիճարկելու» վերաբերյալ պահանջը, այն դեպքում երբ պայմանագրի վավերության վիճարկման պահանջը նույն դրույթում նշված է առանձին: Հետեւաբար տարաբնույթ մեկնաբանություններից խուսափելու նպատակով առաջարկում ենք մասնավորեցնել «պայմանագրի վիճարկումը» ինչ է ենթադրում՝ նույն դրույթում պայմանագրի վավերության պահանջից առանձին սահմանման պայմաններում: Քննարկվող դրույթում իրավական որոշակիության տեսանկյունից խնդրահարույց է նաեւ «գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու» պահանջը: Հարկ է նկատել, որ օրենսդրությամբ հստակ բացահայտված չէ «գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերություն» հասկացությունը, պայմանագրի գնի վրա ազդող առանձին մասերի շրջանակը: Մասնավորապես՝ գնի վրա ազդող առանձին մասերի շրջանակը հասցեատեր սւոբյեկտների համար պետք է բավականաչափ հստակ լինի, որպեսզի դատարաններ տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ եւ վճռաբեկ բողոքների ներկայացման փուլում հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ:  Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք սույն դրույթը վերանայել իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Նույն դիտարկումները վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «գ» եւ «դ» կետերով նախատեսված լրացումներին:  2. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նոր լրացվող «գ» կետով նախատեսվում է դատարան ներկայացվող ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջով դատարան ներկայացվող հայցադիմումների համար պետական տուրքի նոր ավելի բարձր չափ սահմանել՝ պայմանագրի գնին համապատասխան եւ ոչ հայցապահանջին, որը, կարծում ենք կարող է խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի եւ 78-րդ հոդվածի տեսակյունից: Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք: Իսկ Օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով դիմելու դատարան՝ Սահմանադրությամբ, օրենքներով եւ այլ իրավական ակտերով սահմանված կամ պայմանագրով նախատեսված իր իրավունքների եւ օրինական շահերի պաշտպանության համար: Դատական պաշտպանության իրավունքի եւ արդարադատության մատչելիության սկզբունքը հանգամանորեն մեկնաբանվել է Սահմանադրական դատարանի մի շարք որոշումներում (ՍԴՈ-690, ՍԴՈ-719, ՍԴՈ-873, ՍԴՈ-942, ՍԴՈ-1037, ՍԴՈ-1190, ՍԴՈ-1192, ՍԴՈ-1197, ՍԴՈ-1257, ՍԴՈ-1289 եւ այլն): Սահմանադրական դատարանն այս սկզբունքը մեկնաբանել է որպես դատական պաշտպանության իրավունքի անհրաժեշտ բաղադրատարր, ինչի հետ անհնար է չհամաձայնվել, քանի որ դատական պաշտպանության իրավունքը որպես այդպիսին չի կարող գոյություն ունենալ, եթե նախ եւ առաջ ապահովված չէ դրա մատչելիությունը: Այս սկզբունքի իմաստը եւ էությունը կայանում է մասնավորապես հետեւյալում. 1) Դատավարական որեւէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ:  2) Ընթացակարգային որեւէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես Սահմանադրությամբ երաշխավորված՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում:  3) Դատական պաշտպանության իրավունքի եւ արդարադատության մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը:  4) Օրենքով կարող են սահմանվել դատարանի մատչելիության իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ որոշակի իմպերատիվ նախապայմաններ: Դրանց առկայությունն ինքնին չի կարող դիտվել որպես Սահմանադրությանը հակասող: Այլ հարց է, որ նման նախապայմանները պետք է լինեն իրագործելի, ողջամիտ եւ չհանգեցնեն դատական պաշտպանության իրավունքի էության խախտման: Դատարան դիմելու ընթացակարգերը եւ պայմանները չպետք է լինեն անհարկի բարդ եւ չխոչընդոտեն դատարան դիմելու իրավունքի իրականացման իրական (ռեալ) հնարավորությանը: Այլ կերպ ասած, դատարան դիմելու ընթացակարգերը պետք է հնարավորինս մատչելի լինեն: Միեւնույն ժամանակ, ասվածը բոլորովին էլ չի նշանակում, որ դատարան դիմելու իրավունքը պետք է լինի բացարձակ եւ առանց նախապայմանների: Դատարան դիմելու իրավունքի իրացման համար օրենքով կարող են սահմանվել որոշակի նախապայմաններ: Այլ հարց է, որ այդ նախապայմանները պետք է հետապնդեն որոշակի իրավաչափ նպատակներ եւ լինեն ողջամիտ: Պետք է առկա լինի ողջամիտ հարաբերակցություն՝ դատարան դիմելու նախապայմանի (դատական պաշտպանության իրավունքի եւ արդարադատության մատչելիության սահմանափակման) եւ այդ նախապայմանի հետապնդած իրավաչափ նպատակի միջեւ: Ընդ որում, արդարադատության մատչելիությունը պետք է երաշխավորվի ոչ միայն դատարան դիմելու, այլ նաեւ բողոքարկման ընթացակարգերում: Ելնելով վերոգրյալից կարող ենք եզրակացնել, որ դատարան դիմելու իրավունքը հանդիսանալով մարդու հիմնարար իրավունք բացարձակ չէ եւ կարող է ենթարկվել որոշակի սահմանափակումների, սակայն այդ սահմանափակումները պետք է համապատասխանեն համաչափության սկզբունքի պահանջներին: Սահմանադրության 78-րդ հոդվածը երաշխավորում է համաչափության սկզբունքը՝ ամրագրելով, որ հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի եւ անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի եւ ազատության նշանակությանը: Սահմանադրությամբ ամրագրված համաչափության սկզբունքի բովանդակությունը բացահայտվել է Սահմանադրական դատարանի նախադեպային իրավունքում: Այսպես, Սահմանադրական դատարանի 2016 թվականի փետրվարի 23-ի թիվ ՍԴՈ-1256 եւ 2016 թվականի հուլիսի 12-ի թիվ ՍԴՈ-1293 որոշումներում նշվել է, որ հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները չպետք է խաթարեն ողջամիտ հավասարակշռությունը հետապնդվող նպատակի եւ այդ նպատակին հասնելու համար օգտագործված միջոցի միջեւ:  Հետապնդվող նպատակին հասնելու համար միջոցը պիտանի է այն դեպքում, երբ այն առնվազն կարող է նպաստել այդ նպատակի իրագործմանը։ Հիմնական իրավունքին միջամտել անհրաժեշտ է միայն այն դեպքում, երբ հետապնդվող նպատակին անհնար է հասնել մեկ այլ, սակայն նույնչափ արդյունավետ ճանապարհով, որն ավելի քիչ կսահմանափակի խնդրո առարկա հիմնական իրավունքով պաշտպանված իրավական բարիքը։ Բացի այդ, միջամտությունը պետք է համարժեք կամ չափավոր լինի, այսինքն՝ միջամտության սաստկությունը չպետք է անհամարժեք լինի սահմանափակվող հիմնական իրավունքի նշանակությանը եւ կշռին։ Վճռաբեկ դատարանը 2018 թվականի հունվարի 12-ի թիվ ԵԿԴ/0056/11/17 գործով կայացված որոշմամբ նշել է, որ համաչափության սկզբունքի բովանդակությունից հետեւում է, որ իրավունքի սահմանափակման համար ընտրված միջոցը պետք է`  - պիտանի եւ անհրաժեշտ լինի հետապնդվող նպատակին հասնելու համար,  - հետապնդվող նպատակի հետ գտնվի համարժեք հարաբերակցության մեջ։  «Պիտանիության» չափանիշի համաձայն` միջոցը համարվում է պիտանի, եթե այն հնարավորություն է տալիս հասնելու հետապնդվող նպատակին։ Մինչդեռ, «անհրաժեշտության» չափանիշի դեպքում միջոցը համարվում է անհրաժեշտ, եթե օրենքով հետապնդվող նպատակը չի կարող իրացվել հավասարապես պիտանի եւ ավելի մեղմ միջոցով, բացի այն միջոցից, որն ընտրվել է։ Նույն որոշմամբ անդրադառնալով կիրառվող միջոցի եւ հետապնդվող նպատակի համարժեք հարաբերակցությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ միջամտության սահմանների խորությունը չպետք է անհամարժեք լինի սահմանափակվող հիմնական իրավունքի արժեբանական նշանակությանը եւ կշռին։ Այլ կերպ` կիրառվող միջոցի եւ հետապնդվող նպատակի միջեւ պետք է լինի արդարացի հավասարակշռություն, կիրառվող միջոցը հետապնդվող նպատակին հասնելու համար չպետք է լինի չափից ավելի խիստ` շրջանցելով այդ նույն նպատակին նվազագույն ջանքերի գործադրմամբ այլ միջոցներով հասնելու ողջամիտ հնարավորությունները։ Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքների համաձայն` մարդու իրավունքի սահմանափակումը կարող է իրականացվել միայն օրենքով՝ երաշխավորելով համաչափությունը, չաղավաղելով իրավունքի էությունը (սահմանափակման հետեւանքով իրավունքը չզրկվի իր բովանդակությունից, չվտանգվի դրա գոյությունը): Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավաբանության համաձայն՝ սահմանափակումները պետք է անհրաժեշտ լինեն ժողովրդավարական հասարակությունում, լինեն համաչափ հետապնդվող նպատակին եւ կրեն ժամանակավոր բնույթ։ Կիրառվող ցանկացած «ձեւականություն», «սահմանափակում» կամ «տուգանք» պետք է համաչափ լինեն հետապնդվող օրինական նպատակին։ Ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտ միջոց համարվելու համար միջամտությունը պետք է «բավականաչափ» հիմնավորված լինի, ինչը պարզելու համար հարկավոր է հաշվի առնել տվյալ գործով հանրությանը հուզող յուրաքանչյուր հայեցակետ: Ամփոփելով վերը շարադրվածը՝ անհրաժեշտ է ընդգծել, որ համաչափության սկզբունքն անհրաժեշտ է հասկանալ պիտանիության, անհրաժեշտության եւ համարժեքության համատեքստում։ Այսինքն՝ հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման հանգեցնող միջոցները պետք է պիտանի եւ անհրաժեշտ լինեն օրենքի հետապնդած նպատակին հասնելու համար։  Այսպիսով, ցանկանում ենք նշել, որ Նախագծի հիմնավորմամաբ  պետք է առնվազն բավարար հիմնավորումներ ներկայացվեին առ այն, որ՝  - պետական տուրքի սահմանված նման բարձր դրույքաչափերը պիտանի եւ անհրաժեշտ են օրենքով հետապնդած նպատակին,  - պետական տուրքի նման բարձր դրույքաչափեր սահմանելն ամբողջությամբ հնարավորություն է տալիս հասնելու հետապնդվող նպատակին եւ այդ նպատակի հետ գտնվում է համարժեք հարաբերակցության մեջ,  - օրենքի նպատակը չի կարող իրացվել հավասարապես պիտանի եւ ավելի մեղմ միջոցով, քան պետական տուրքի նման բարձր դրույքաչափեր սահմանելն է,  - պետական տուրքի բարձր դրույքաչափեր սահմանելը չի շրջանցում օրենքի հետապնդած նպատակին նվազագույն ջանքերի գործադրմամբ այլ միջոցներով հասնելու ողջամիտ հնարավորությունը:  Գտնում ենք, որ նշված վերլուծության համատեքստում Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվող լրացումը, ըստ որի դատարան ներկայացվող որոշակի պահանջներով հայցադիմումների համար վճարման ենթակա պետական տուրքը կախվածության մեջ է ընկնում ոչ թե հայցապահանջից, այլ պայմանագրի գնից, կարող է անհամեմատ ավելի բարձր ֆինանսական ծանրաբեռնվածություն առաջացնել անձի դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման համար: Նման պայմաններում սույն կարգավորումը կարող է դիտարկվել որպես դատարան դիմելու իրավունքի ոչ ողջամիտ եւ իրավունքի բուն էությունը խաթարող սահմանափակում, որի համապատասխանությունը համաչափության սկզբունքին պատշաճ չի հիմնավորվել: Ելնելով վերոգրյալից գտնում ենք, որ Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նոր լրացվող «գ» կետը կարող է խնդրահարույց լինել արդարադատության մատչելիության եւ համաչափության սկզբունքների տեսանկյունից:  Միաժամանակ ցանկանում ենք նշել, որ սույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «բ» եւ «գ» կետերով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 10-րդ եւ 11-րդ կետերում նոր լրացվող «բ1» եւ «բ1» կետերին, որոնց համաձայն ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջով  վերաքննիչ եւ վճռաբեկ դատարան ներկայացվող բողոքների համար պետական տուրքի չափը որոշվում է առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում վճարման ենթակա պետական տուրքի չափին համապատասխան: Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ի մասի 10-րդ կետի «ա» ենթակետի համաձայն վերադաս ատյան ներկայացվող բողոքի համար վճարման ենթակա պետական տուրքի չափը որոշվում է վերադաս ատյան ներկայացվող բողոքում վիճարկվող գումարի չափին համապատասխան տոկոսի հաշվարկմամբ:  Ելնելով այն հանգամանքից, որ ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջով առաջին ատյանի դատարան ներկայացվող հայցադիմումների համար պետական տուրքի չափը արդեն իսկ բարձրացվում է Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նոր լրացվող  «գ» ենթակետով՝ գտնում ենք, որ վերադաս ատյան ներկայացվող բողոքի համար գործող Օրենքի որդեգրված մոտեցումից շեղվող եւ անհամամեմատ բարձր չափ նախատեսելը կրկին հատվում է արդարադատության մատչելիության սկզբունքի հետ, քանզի արդարադատության մատչելիությունը պետք է երաշխավորվի ոչ միայն դատարան դիմելու, այլ նաեւ բողոքարկման ընթացակարգերում: Ղեկավարվելով վերոգրյալով՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 10-րդ կետերում նախատեսվող լրացումները: 3. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նոր լրացվող «գ» ենթակետի համաձայն՝ «ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող հատուցելի պայմանագրի կամ դրա վավերության կամ գնի վրա ազդող առանձին մասի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջով ( )»: Ցանկանում ենք ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 439-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Պայմանագիրը, որով կողմն իր պարտականությունների կատարման համար պետք է վճար կամ այլ հանդիպական կատարում ստանա, հատուցելի է:» Սույն սահմանումից կարելի է եզրակացնել, որ հատուցելի պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի իմաստով ոչ միայն վճար, այլ նաեւ այլ հանդիպական կատարում ենթադրող պայմանագիր է: Ուստի նման պայմանով հատուցելի պայմանագրերի դեպքում կառաջանան Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսվող Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նոր լրացվող «գ» ենթակետի կիրառման խնդիրներ, քանի որ անհասկանալի կլինի, թե ինչպես է դրսեւորվելու նման հատուցելի պայմանգրի առանձին մասի վիճարկումը եւ ինչպես է հաշվարկվելու համապատասխան պետական տուրքը: 4. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետով նախատեսվում է Օրենքի 38-րդ հոդվածի «3-րդ մասով» բառերը փոխարինել «3-րդ եւ 5-րդ մասերով» բառերով: Առաջարկում ենք սույն փոփոխությանը զուգահեռ նախատեսել նաեւ Օրենքի 38-րդ հոդվածի «դեպքի» բառը «դեպքերի» բառով փոխարինելու վերաբերյալ փոփոխություն:  5. Նախագծի 3-րդ հոդվածի վերնագիրն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները ունենում են վերնագրեր, բացառությամբ փոփոխություն կամ լրացում նախատեսող օրենսդրական ակտերի:»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ հոդվածի վերնագրին: 6. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առաջարկում ենք Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի լրիվ անվանման հիշատակումից հանել «ՀՕ-110-Ն» հերթական համարը, ինչպես նաեւ «քաղաքացիական» բառից առաջ լրացնել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը՝ հիմք ընդունելով Օրենսգրքի վերնագիրը եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը, որի համաձայն. «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:»: 7. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 126-րդ հոդվածի 1-ին մասում նոր լրացվող 6-րդ եւ 7-րդ մասերի համաձայն՝ «Առաջին ատյանի դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե` ( ) «6) հայցադիմումում ձեւակերպված հայցապահանջն ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ է (հայցն ակնհայտորեն ենթակա է լինելու մերժման անկախ դրա հիմքում դրված փաստերից). 7) հայցը ներկայացվել է ակնհայտորեն ոչ պատշաճ հայցվորի կողմից:»: Գտնում ենք, որ այս հիմքերի նախատեսումը հայցադիմումի վարույթ ընդունումը մերժելու պայմանների կողքին կարող է խնդրահարույց լինել քաղաքացիական դատավարության ընդհանուր կարգավորումների եւ հայցի հարուցման կարգին վերաբերող կարգավորումների համատեքստում: «Հայցապահանջն ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ է» ձեւակերպումը թույլ է տալիս այդպիսին համարել այն հայցապահանջը, որի հիմքում դրված չեն օրենքով արժեքավորվող հանգամանքներ կամ թեեւ դրված են նման հանգամանքներ, սակայն դրանք չեն հաստատվում վերաբերելի եւ թույլատրելի ապացույցներով։ Կարծում ենք՝ նման մեկնաբանությունը, հենված լինելով դատական պրակտիկայում հանդիպող որոշ պարզ օրինակների վրա, գործերի մեծամասնությամբ կիրառելի չէ: Գործող օրենսդրական կարգավորումների ուժով կողմն իր ապացուցելու եւ ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը սկզբունքորեն կարող է իրականացնել վարույթի ողջ ընթացքում` մինչեւ գործի դատաքննությունն ավարտելը։ Նշվածը վկայում է այն բանի մասին, որ հայցապահանջը հիմնավորող ապացույցներ չներկայացնելն հենց հայցադիմումը դատարան մուտքագրելու պահին ինքնին հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմք չի կարող դիտարկվել: Բացի այդ Նախագծի հիմնավորմամբ ներկայացված այն միտքը, որ «պարզեցված վարույթի շրջանակում դատարանները ստիպված են լինում էապես ավելի կարճ դատավարական ժամկետներում կայացնել ծավալուն եւ աշխատատար դատական ակտեր՝ փորձելով հիմնավոր կերպով պատճառաբանել հայցերի անհիմն լինելը», հակասում է հիշատակված կարգավորմանը այն համատեքստում, որ պարզեցված վարույթի կարգով գործերի քննությունը իրականացվում է անհամեմատ ավելի երկար ժամկետներում (4 ամիս), քան օրենսդիրը նախատեսել է հայցադիմումի ընդունելիության հարցը լուծելու համար, այն է յոթօրյա ժամկետ:  Ինչ վերաբերում է ակնհայտորեն ոչ պատշաճ հայցվորի կողմից հայցադիմում ներկայացնելու դեպքում վարույթի ընդունումը մերժելու հիմքին, ապա կարծում ենք, որ հայցվորի ենթադրյալ ոչ պատշաճությունը չի կարող հիմք հանդիսանալ ներկայացված հայցադիմումի ընդունումը մերժելու համար, քանի որ վերջինիս իրավունքների եւ օրինական շահերի խախտումը վիճարկվում է նրա կողմից (հանդիսանում է վեճի առարկա), պահանջում է ներկայացված ապացույցների հետազոտում եւ գնահատում։ Նման իրավիճակներում վեճը պետք է քննվի ու լուծվի դատարանի կողմից ֆորմալ դատավարության բոլոր պահանջների եւ կողմերի դատավարական իրավունքների պահպանմամբ եւ չի կարող հայցի հարուցման ինստիտուտի շրջանակներում գնահատվել։ Այլ մոտեցման պարագայում կարող է կոպտորեն խախտվել Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը, որը դատարան դիմած սուբյեկտին տալիս է արդարացի եւ հրապարակային դատաքննության բացարձակ հնարավորություն, այն դեպքերում, երբ քննվում է «իր գործը» (վեճը), «որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները եւ պարտականությունները» (այդ թվում` դրանց առկայությունը կամ բացակայությունը)։  Միաժամանակ ցանկանում ենք նշել նաեւ, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 126-րդ հոդվածի 1-ին մասում նոր լրացվող 6-րդ եւ 7-րդ կետերը հակասություն են առաջացնում Օրենսգրքի 303-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի հետ, որի համաձայն՝ «Գործին մասնակցող անձանց, վկաներին, փորձագետին կամ մասնագետին հարցաքննելու, ապացույցը գտնվելու վայրում հետազոտելու կամ դատական հանձնարարություններ տալու անհրաժեշտության բացակայության դեպքում առաջին ատյանի դատարանն իրավունք ունի կիրառելու արագացված դատաքննություն, եթե` ( ) հայցն ակնհայտ անհիմն է, եթե դրանում ձեւակերպված հայցապահանջն ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ է (ակնհայտորեն ենթակա է մերժման՝ անկախ դրա հիմքում դրված փաստերից) կամ հայցվորի կողմից դրա հիմքում դրված փաստերի հիման վրա ակնհայտորեն ենթակա է մերժման կամ ներկայացվել է ոչ պատշաճ հայցվորի կողմից կամ ոչ պատշաճ պատասխանողի դեմ (այսուհետ՝ ակնհայտ անհիմն հայց)»: Այսինքն ստացվում է մի իրավիճակ, երբ օրենսդրական կարգավորումները լիազորում են դատարանին հայցադիմումում ձեւակերպված հայցապահանջն ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ (հայցն ակնհայտորեն ենթակա է լինելու մերժման անկախ դրա հիմքում դրված փաստերից) լինելու կամ ակնհայտորեն ոչ պատշաճ հայցվորի կողմից ներկայացված լինելու դեպքերում մերժել հայցադիմումի  ընդունումը վարույթ, սակայն միեւնույն ժամանակ նախատեսում նույն գործերով արագացված վարույթի կիրառման հնարավորություն՝ անտեսելով այն հանգամանքը, որ 303-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ հիմքով արագացված վարույթ կիրառելու իրավասություն ունի դատարանը միայն այն պարագայում, երբ հայցադիմումը արդեն իսկ ընդունվել է վարույթ: Առաջարկում ենք կատարված դիտարկումների հիման վրա վերանայել «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 126-րդ հոդվածի 1-ին մասում նոր լրացվող 6-րդ եւ 7-րդ մասերը: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության, Սահմանադրության 61-րդ եւ 78-րդ հոդվածների տեսանկյունից: Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված իրավակարգավորումների համապատասխանությունը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքին, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմանը:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                               ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)                           Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 30.04.2024թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)                           Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 30.04.2024թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է` - գործարքների կամ պայմանագրերի վավերությունը վիճարկելու համար ներկայումս գործող պետական տուրքը նախատեսել միայն ձեռնարկատիրական գործունեությունից կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող գործարքների վիճարկման պահանջների նկատմամբ: Ընդ որում, ձեռնարկատիրական գործունեության հասկացությունը բխում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքից, իսկ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող վեճերի շրջանակը սահմանված է Հայաստանի  քաղաքացիական դատավարությանօրենսգրքով: - հայցի անհիմն լինելու առնչությամբ որոշումների կայացումը նախատեսել դատավարական ավելի վաղ փուլի, այն է՝ հայցադիմումի ընդունելիության փուլի համար, ինչը հնարավորություն կտա հենց սկզբնական փուլից անդրադառնալ հայցի անհիմն լինելու հարցին: Այս դեպքում առաջարկվում է նախատեսել համարժեք բացասական հետեւանք՝ արդեն իսկ վճարված պետական տուրքի վերադարձի բացառումը, ինչը լրացուցիչ երաշխիք կլինի չարամտորեն եւ իրավունքների չարաշահումների միջոցով դատական համակարգի ծանրաբեռնման դեմ: - քաղաքացիական դատավարության պարզեցված վարույթի կարգով քննվող դրամական պահանջի դեպքում պետական տուրքի վճարման տարբերակումը ուժը կորցրած ճանաչել՝ դիտարկելով այն ընդհանուր համատեքստում, երբ ներկայացվում են դրամական կամ ոչ դրամական պահանջով հայցադիմումներ: - վարչական ակտերի վիճարկման պահանջով հայցադիմումների համար սահմանված պետական տուրքի կանոնը նախատեսել այնպես, որ այն կիրառվի դրամական պարտավորություն առաջադրող բոլոր վարչական ակտերի վիճարկման նկատմամբ: Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                   ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 26.04.2024թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքում կատարել լրացումներ եւ փոփոխություններ, համապատասխան լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելով նաեւ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում: Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ՝ Նախագծերի փաթեթի ընդունումը պայմանավորված է քաղաքացիական ու վարչական դատավարություններում ոլորտի բարեփոխման անհրաժեշտությամբ։ Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է. - ձեռնարկատիրական գործունեությունից կամ կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող գործարքների (պայմանագրերի) անվավերության պահանջ ներկայացնելու դեպքում պետական տուրքը գանձել պայմանագրի գնի հիման վրա հաշվարկվող դրույքաչափով՝ հիմք ընդունելով դրամական պահանջների համար սահմանված տոկոսային, նվազագույն եւ առավելագույն չափերը, - մերժել հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցադիմումում ձեւակերպված հայցապահանջն ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ է կամ հայցը ներկայացվել է ակնհայտորեն ոչ պատշաճ հայցվորի կողմից, - քաղաքացիական դատավարության պարզեցված վարույթի կարգով քննվող դրամական պահանջի դեպքում պետական տուրքի վճարման տարբերակումը ուժը կորցրած ճանաչել,  - վարչական ակտերի վիճարկման պահանջով հայցադիմումների համար սահմանված  պետական տուրքի կանոնը կիրառել դրամական պարտավորություն առաջադրող բոլոր վարչական ակտերի վիճարկման նկատմամբ եւ այլն: Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ հեղինակն ակնկալում է, որ կկանխվի ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների ներկայացումն առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարաններ, կապահովվի դրամական պարտավորություն առաջացնող վարչական ակտերի վիճարկման դեպքում կիրառվող տուրքի միատեսակությունը: Պայմանագրի վավերությունը վիճարկելու վերաբերյալ պահանջ ներկայացնելու դեպքում պետական տուրքը կգանձվի  պայմանագրի գնի չափով պայմանավորված՝ գործի քննությանը եւ լուծմանը համապատասխան: Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ  ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                                            ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Կատարող՝  Ս. Համբարձումյան   (հեռ. 011-513-360) 02.05.2024թ.